ABD geçen hafta çocuklar ve gençler arasında popüler olan kısa video uygulaması TikTok'u yasaklamaya yönelik yeni bir adım attı. Uygulamanın üreticisi Çinli şirkete koşulları yerine getirmesi için dokuz ay süre tanıyan yasa, geçen Çarşamba günü ABD Senatosu'ndan geçti. ABD Başkanı Joe Biden'ın imzasının ardından yasanın yürürlüğe girmesi ile birlikte TikTok, ABD'deki ticari varlığını ya bir Amerikan şirketine satacak ya da uygulama ABD'de yasaklanacak.
ABD'de uygulamaya kısıtlama öngörülmesinin sebebi, TikTok'un sahibi Çinli şirket ByteDance'in Çin hükümeti ile yakın ilişkiler içerisinde olması ve ABD vatandaşlarının kişisel verilerini Pekin'e aktardığına yönelik suçlamalar. ByteDance ise bu suçlamaları reddediyor.
Avrupa Birliği (AB) de ABD gibi TikTok'a karşı önlemler alıyor. Ancak AB'nin gerekçesi farklı. AB kurumları, uygulamanın özellikle genç kullanıcılar için "yüksek oranda bağımlılık potansiyeli" barındırdığı ve ruh sağlığını olumsuz etkileyebileceği savıyla harekete geçti.
Çinli şirket, AB'nin adımı karşısında AB'de sürümde olan ikincil TikTok Lite uygulamasındaki ödüllendirme özelliğini geçici olarak kullanımdan kaldırdı. Tartışmalı bulunan bu özellikle kullanıcıların video izlemesi, gerçek malların satın alımında kullanılabilen indirim kuponlarıyla ödüllendiriliyor.
Peki dünya genelinde TikTok'a ilişkin durum nasıl? Türkiye'de de bu platforma kısıtlama getirilmesi söz konusu mu?
TikTok'u hangi ülkeler yasakladı?
TikTok ve diğer Çin kaynaklı uygulamaları yasaklayan ilk ülke Çin'in komşusu Hindistan olmuştu. İki ülke arasında bulunan Himalaya bölgesindeki sınırda yaşanan askeri çatışmaların ardından Hindistan, aralarında TikTok'un da bulunduğu 60 Çin uygulamasına yasak getirdi. TikTok, ülkede 2020 yılından bu yana kalıcı olarak yasak. Hint hükümeti, bu adıma gerekçe olarak halkın veri güvenliğini gösterdi.
Hindistan'ı 2022 yılında TikTok'u ahlaki kaygı gerekçesiyle yasaklayan Taliban yönetimindeki Afganistan izledi. Yasak, Taliban'ın ülkedeki siyasi kontrolü ele geçirmesinden yaklaşık bir yıl sonra geldi.
Uygulama İran'da da yasaklı. İran İslam Cumhuriyeti hükümeti, TikTok'un yanı sıra YouTube, Instagram, WhatsApp, Facebook ve Telegram'ı da yasakladı.
TikTok'un benzer nedenlerle yasaklı olduğu ülkeler arasında Kırgızistan, Özbekistan, Nepal ve Somali de bulunuyor.
Kısmi yasak getiren ülkeler hangileri?
TikTok kullanımını sınırlandıran hükümetlerin neredeyse tamamı bu kararı, halklarını uygulamanın olumsuz sonuçlardan koruma amacıyla aldıklarını söylüyor. Bu olumsuzluklar arasında veri istismarı, platformda yanlış bilgi yayıldığı iddiaları, ahlaki ve fiziksel sorunların yanı sıra "düşman propagandası" da yer alıyor.
Ancak bu ülkeler, uygulamaya tam bir yasak getirmiyor. Örneğin Pakistan, TikTok'a erişimi uygunsuz içerik suçlamasıyla bugüne kadar birden çok kez geçici olarak durdurdu. Erişim, "uygunsuz" içeriklerin engellenmesine yönelik filtrelerin devreye sokulmasının ardından yeniden sağlanıyor.
Rusya ise Ukrayna savaşına yönelik Kremlin'le örtüşmeyen görüşlerin yer aldığı içeriklere erişimi yasaklıyor.
Çin'de de uygulama yabancı telefonlarda kullanılamıyor. Ülkede uygulamanın yalnızca Çin versiyonunun kullanımına izin veriliyor.
2020'de patlak veren Dağlık-Karabağ krizi sırasında Azerbaycan ile muhalif siyasetçi Ousmane Sonko'nun 2023 yılında gözaltına alınmasının ardından Senegal de uygulamaya erişimi geçici olarak durdurmuştu.
Devlet kurumlarında TikTok kullanımını kısıtlayan ülkeler
TikTok'un indirilmesi ve kullanımını devlet kurumlarına ait iş telefonlarında yasaklayan 16 ülke mevcut. Hangi kurumların bu kısıtlamaya tâbi olduğu ise ülkeden ülkeye değişiklik gösteriyor. ABD ve Kanada'da federal hükümet çalışanlarının TikTok'u iş telefonlarında kullanması 2023 yılının başından bu yana yasak. Eyalet düzeyinde ise her iki ülkede çok sayıda eyalet yönetimi benzer bir sınırlandırma uyguluyor.
Mart 2023'ten bu yana çeşitli ülkelerde devlet kurumlarının çalışanlarına TikTok'u iş telefonlarından silmeleri çağrıları artıyor. Avustralya, Yeni Zelanda, İngiltere, Hollanda ve Norveç'in hükümet kurumları bu çağrıyı yapan ülkeler arasında.
Danimarka'da TikTok yasağı yalnızca Savunma Bakanlığı çalışanlarına uygulanırken aynı yasak Letonya'da Dışişleri Bakanlığı çalışanları için uygulanıyor.
Almanya'da TikTok'la ilgili durum nasıl?
Alman hükümeti de TikTok'u kurala tâbi tutmak ve devlet memurlarına verilen iş telefonlarında uygulamayı yasaklama fikri üzerine kafa yoruyor. Muhalefetteki Hristiyan Demokrat Birlik (CDU) ise uygulamanın tamamen yasaklanması gerektiği görüşünde. Almanya'da şu ana kadar TikTok'a herhangi bir kısıtlama uygulanmadı.
Almanya'da TikTok'u en çok kullanan parti ise aşırı sağcı Almanya için Alternatif (AfD). AfD, özellikle de Haziran ayındaki Avrupa Parlamentosu seçimlerimden önce TikTok'ta genç seçmen avlamaya çalışıyor.
Türkiye'de durum nasıl?
Türkiye'de de uygulamanın kaderinin ne yöne evrileceği tartışılıyor.
TikTok şirket temsilcileri, Ocak 2022 ve Aralık 2023'te olmak üzere şu ana dek iki kez TBMM Dijital Mecralar Komisyonu'nun huzuruna çıkmıştı. Geçen hafta hükümetin TikTok'a bakışına ilişkin bir açıklama yapan TBMM Dijital Mecralar Komisyonu Başkanı Hüseyin Yayman da bir yandan TikTok içeriklerinin ahlaki boyutunu eleştirdi, diğer yandan da herhangi bir kapatma hamlesinin gündemlerinde olmadığı mesajını verdi.
"Biz AK Parti olarak sansüre, yasaklamalara karşıyız. İnsanlar fikirlerini özgürce ifade etmeliler" diyen Yayman, sözlerini "Ahlaka, yasaya, etiğe, dini değerlere, hiçbir değere sığmayan paylaşımların bir son bulması lazım" diye sürdürdü. AKP'li siyasetçi, "TikTok temsilcilerinin komisyona verdikleri cevaplarla uygulamaları arasında farklılıklar var. Bu nedenle TikTok temsilcilerini tekrar Meclis'e çağıracağız" dedi.
Şirketin Ortadoğu, Afrika ve Türkiye Bölgesi Kamu Politikalarından Sorumlu Yöneticisi Emir Gelen ise "Yeni bir davetin gelmesi durumunda, üzerimizdeki sorumluluk bilinciyle bir kez daha komisyonun huzuruna çıkmaktan memnuniyet duyacağız" açıklamasını yaptı.
TikTok, Türkiye'de Ekim 2022'de yürürlüğe giren Dezenformasyonla Mücadele Yasası kapsamında değerlendiriliyor.
Dünyada en çok vakit TikTok'ta harcanıyor
We Are Social ve Meltwater'ın yayınladığı 2024 Küresel Dijital Raporu'na göre, dünyanın en çok kullanılan beşinci sosyal medya platformu olan TikTok, uygulamada geçirilen ortalama süre karşılaştırıldığında ise ilk sırada.
Türkiye özelinde ise ayda TikTok'ta geçirilen ortalama süre, 29 saat ve 25 dakika olarak göze çarpıyor. Bu rakam ile Türkiye, 34 saat olarak kaydedilen dünya ortalamasının gerisinde.
Japonya merkezli strateji kuruluşu Oosga'nın 2023 yılının başında yayınlamış olduğu verilere göre, Türkiye'de yaklaşık 30,8 milyon TikTok kullanıcısı bulunuyor.
